Oltin narxining oshishi O‘zbekistonga ko‘proq daromad keltirmoqda, biroq byudjet xarajatlari prognozdan tezroq o‘smoqda

Jahon bozorida oltin narxlarining oshishi O‘zbekiston byudjetiga qo‘shimcha daromad keltirdi, biroq davlat xarajatlari prognozlardan tezroq o‘smoqda, deb xabar bermoqda Markaziy bank.

Byudjet daromadlari va xarajatlarining o‘sishi
Markaziy bank ma’lumotiga ko‘ra, 2025-yilning birinchi yarmida konsolidatsiyalashgan byudjet taqchilligi 2,4 foizdan 1,9 foizgacha kamaygan, biroq ikkinchi chorakda ko‘rsatkich yana 3,4 foizgacha (taxminan 16 trillion so‘m) oshgan.

Davlat byudjeti daromadlari to‘qqiz oyda o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 20,6 foizga, xarajatlar esa 20,5 foizga ko‘paygan — bu o‘tgan yilgi 9 foizlik o‘sish sur’atidan ikki baravar yuqori.

Byudjet xarajatlarini bajarish darajasi 90,4 foizni tashkil etib, o‘tgan yilgi 78,1 foizdan ancha yuqori bo‘ldi. Shu tariqa hukumat to‘qqiz oy ichida deyarli butun yil uchun mo‘ljallangan mablag‘larni sarflagan.

Markaziy bank bunday tendensiyani iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan fiskal siyosat natijasi deb baholadi. Biroq ikkinchi chorakda xarajatlarning sekinlashuvi byudjetning YAIM o‘sishiga ta’sirini kamaytirgan.

Oltin narxining ta’siri
Daromadlarning asosiy manbai jahon bozoridagi yuqori oltin narxlari bo‘ldi. Markaziy bank bu holat ichki iqtisodiy faollikni rag‘batlantirayotganini, ammo umumiy talab oshgani sababli inflyatsion bosimni kuchaytirayotganini qayd etdi.

Xalqaro valyuta jamg‘armasi (XVJ) O‘zbekistonga oltin narxlari tebranishlarining ta’sirini yumshatishni tavsiya etgan, chunki byudjetning eksport tushumlariga haddan tashqari tayanishi moliyaviy tizimni zaiflashtiradi. Oltin narxining o‘sishi xarajatlarni oshirib, inflyatsiyani rag‘batlantiradi, pasayishi esa byudjet qisqarishi va iqtisodiy sekinlashuvga olib kelishi mumkin.

Eksport va byudjet tuzilmasi
2025-yil yanvar–sentyabr oylarida O‘zbekiston 9,9 milliard dollarlik oltin eksport qilgan — bu o‘tgan yilga nisbatan 1,7 baravar ko‘p. Oltin mamlakat eksportining 37 foizini tashkil etmoqda.

Yilning birinchi yarmida byudjet daromadlari 144,2 trillion so‘mni (+19,2%), xarajatlar esa 173,3 trillion so‘mni (+16%) tashkil etdi. Mablag‘larning qariyb yarmi — 49,8 foizi ijtimoiy dasturlarga, jumladan ta’lim, sog‘liqni saqlash va aholini qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan.

Iqtisodchilar fikricha, oltindan tushadigan daromadlarga tayanish byudjet uchun ma’lum xavf tug‘dirsa-da, qisqa muddatda bu iqtisodiy barqarorlikni ta’minlovchi muhim omil bo‘lib qolmoqda.